Bire bir kala

Aydan Gülerce* 

Ülkede başta siyaset olmak üzere çabucak her alanda yapılan abuk işler ve muğlak yahut çelişkili bildiriler birbirleriyle adeta yarış halinde. Tahammül eşikleri artık adamakıllı dolmuş ve öfkeleri taşmaya başlamış beşerler son derece sabırsızlaştı, hatta kabalaştı.

 O hâlde biz de birinci evvel, aslında başlığı ile çoktan başlamış olan bu yazının tuhaf başlığını birlikte açalım.

 Malumunuz, matematik semboller her soyut simge üzere, ünitesiz, tanımsız yahut bağlamsız pek bir mana söz etmezler. Hele “bir” üzere sayılar, en çıplak olanlardır. Daha da kıymetlisi, giydirilmezlerse şayet, beşerler sembollere kendi öznel manalarını atfederler.

 Zaten poetik, fantastik yahut fantazmik okumalar, sanatsal kurgular, çeşitli yaratıcılıklar da bu türlü çıkar ortaya. Ama bu belirsizlik olgusal ve tarihi şartlarda somut tahlil bekleyen sıkıntılı bir durumda ise, artık farklı bir boyuta geçilir. Yaşanan bulanıklık telaş verici olmaya başlar.

 Çünkü artık sembollere verilen manalar muhakkak bir ideolojik, bilimsel, dinî, dilsel, vb. telaffuz içinden şuurlu bir yüklemleme (attribution) olmaktan çıkar. İster “bilinçli” yahut manipülatif, isterse “bilinçsiz” yahut cehaletten olsunlar, yansıtma (projection) niteliğine bürünür.

 Böylece hem o simgelerin gerçeklikte işaret ettikleri, hem de bilfiil oluşturdukları semptomatik sorunlar karmaşıklaşır. Üstüne üstlük o telaş vakit baskısı ile daha da arttıkça, imgelemsel, söylemsel ve tarihsel olarak gerçek sorunun tanısı ve tahlili daha da güçleşir.

Her şeyden evvel “iletişim” kopar. İster ferdî, ister kolektif ölçekte olsun, kendine yahut diğerlerine güvensizlik, tereddüt ve  kuşkuculuk başlar ve paranoya derecesine kadar da varabilir.

 Nitekim, Türkiye’de olduğu, üzere iktidar/muhalefet yöneticiler ve erkek/kadın, yaşlı/genç, vb. taraftar yurttaşlarını ayırt etmeksizin, siyasetin gündelik lisanına giderek yerleşmiş olan “algı operasyonu”, “komplo kuramları”, vb. telaffuzlar tam da bu türlü ortamlarda çok daha sık üretilmeye ve tüketilmeye başlar.

 O hâlde biz yeniden ülkemize ve siyasete dönelim. Başlığı birlikte biraz “açarak” yahut “giydirerek” devam edelim. Böylelikle hem bu yazının eşzamanlı olarak söz etmeyi arzuladığı en az beş maksadı da aşikâr olur, hem de eşzamanlı olarak kendi kendini yazmış olur sanırım:

 Öncelikle, bu yazıyı tarihi bir kutlamaya bir gün kala yazıyorum. Yarın Cumhuriyet’in ilanının 99. yıl dönümü kutlanacak. Bu kutlama haftasını T24 “2022’ye Bakış: Ne oldu? Ne Oluyor? Ne Olacak?” başlıklı klâsik yıllık toplantısı ile açmış idi. Sevgili Bekir Ağırdır’ın nazik davetiyle ve birinci kere katılabilmiş olduğum hoş ve bedelli buluşma için bu sembolik teşekkürümü lakin haftanın sonuna hakikat edebiliyorum.

 

• Malum, önümüzdeki seçime “beka sorunu”, “rejim değişikliği”, “yol ayrımı”, “Cumhuriyet’e tamam mı, devam mı?”, vb. büyük manalar yüklemleniyor. Önümüzdeki hafta ise eşitsiz rekabetin daha da sertleşeceği şimdiden muhakkak olan çoklu seçim kampanyaları başlıyor. Böylesine kıymetli bir seçime bir sandık oyu kala, tüm yurttaşların hem bu sürece katılma ve kelam söyleme dileği, hem de her baştan çıkan seslerle toplumdaki kakofoni de artıyor.

 

• Tabii ortada bunları filitrelemesi gereken şefkatli ve esirgeyici otorite olarak kurumsal yapılanabilmiş ne güçlü bir demokratik devlet var, ne de kendi özdenetimleriyle kitle bağlantısı düzenleyebilen bir özerk medya. Hatta tam tersi! Yani her ikisi de şuurlu yahut bilinçsizce, istemli yahut istemsiz olarak, örtük yahut açık işbirliği halinde, ellerindeki tüm devlet aygıtlarını ve teknolojik imkanları araçsallaştırıyor ve bozuk statükonun devamına hizmet ediyor.

 

Başka bir deyişle, bir çağdaş devletin çatısının çatırdamasına bir tahta kala, ülkeyi yöneten artık güzelce yozlaşmış ve iç içe geçmiş bu iki –- doğal aslında 3 (Yargı, Yasama, Yürütme) +1 = 4 —  popülist güç kelamda ve formda “temsili demokrasi temsili”nin son perdesini oynuyor. Yani, bu güzelim ülkeyi, görünürde ve üstten çökertmeye yahut görünmezde ve alttan oymaya elbirliği ile uğraşıyor.

 

• Tabii “zaman baskısı” ile birlikte sorunlarla başa çıkma yetkinliği düzgünce azaldıkça, eril hükümran siyasetin tüm iktidar, muhalefet, muhalefete muhalefet temsilcilerinin “performans endişeleri” de artıyor. Bu da tarafların kiminde “kaybetme yahut başaramama kaygısı”, kiminde de “kazanma yahut başarma kaygısı” olarak yaşanıyor.

 

Elbette siyasi partili yahut partisiz, kararsız yahut protestocu, seçmen yahut şimdi seçmen bile olmayan diye ayırt etmeksizin tüm yurttaşlarını farklı biçim ve derecelerde etkiliyor. Engellenmişlik ve yılgınlık süratle ve katlanarak artıyor. Siyasipsikotoplumsal açıdan zaten  “borderline/sınırda” karakterli inşa edilmiş toplumun da bir kolektif psikoz tablosuna bir sanrı kala yaklaştığının da sinyalini veriyor.

 

• Her çağdaş ulus-devlet üzere Türkiye Cumhuriyeti devletinin yanındaki “eş, hatta ana, bileşeni” ulustur. Demokratik devlet halkını ona karşın değil, halk için ve onunla birlikte yönetmek için vardır. Natürel tıpkı devlet üzere, ulus da siyasi ve kategorik bir “modern” kavramdır.

 Tarih kitaplarında okuduğumuz üzere Kurtuluş Savaşı’yla “bağımsızlık” kazanıldı. 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırıldı. Osmanlı Devleti hukuken sonlandırıldı, İstanbul Hükümeti istifa etti. Lakin esaslı “devlet” geleneği kolay kolay bırakılamadı. Anti-demokratik eğilimler yüzyıldır asla aşılamadı.

 Zaten, özerkleşme ve sekülerleşme demek, imparatorluk milletlerinin birebir ülke topraklarında yaşayan halklarının din, mezhep, ırk, etnisite, ömür biçimi, vb. temelli “homojenleştirilmesi” demek değildir. Hele bu heterojen nüfusun, her türlü insani çeşitliliğin ve farklılığın maddi ve mecazi manada dışlanması, bastırılması, yok sayılması, yok edilmesi, vb. savunmalarla “normativizasyonu” filan hiç değildir.

 Demokratik toplumlaşma süreci de hakikaten, evvel mevcut çok boyutlu çeşitliliklerin tanınıp saygılı kabulü ile başlar. Ortak yurt topraklarında, eş yurttaşlık şuurunun, eşit adalet uygulamalarının diyalojik gelişmesi ile eşgüdümlü hayat biçimine birlikte dönüşmek demektir.

 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanının üzerinden 100 yıl geçmiş olacak. Hasebiyle yazının bu kısmında da olağan olarak “bir asra bir yıl kala” filan diyerek önümüzdeki seçim sonrasına umutla bakmam beklenebilir.

 Fakat zati toy ve cılız başlamış Cumhuriyet demokrasisinin de bir asırdan fazladır sınanmakta. Bugün had safhada kutuplaşma telaffuzunu besleyen ayrışma yarım asır evvel çok/iki partili sisteme geçişle başladı. Çarpıcı bir metafor kullanmak gerekirse şayet, devleti yöneten eril ve bağnaz zihniyetli baskıcı iktidarlar ellerindeki “darbeli matkap” üzere periyot devir yokladıkları artık “betonlaşmış bir dirençle” de bir türlü baş edemedi.

 İster milletlerarası siyasi konjonktürde dışardan azmettirmeler yahut cezbedici isteklerle olsun, isterse içerdeki çeşitli ideolojik güçlerin tansiyonlarına savunucu reaksiyonlar olarak olsun, son analizde kendini doğrulayan kehanetler veya yansıtımsal özdeşimler ile toplumsal yarılma gerçekleşti.

 En başta Türkiye’de demokrasi talep edenlerin, demokrasinin çok boyutlu ve katmerli bir tarihî süreç olduğunu hakikat kavramaları ve neleri olağan olarak beklemesi gerektiğinin de şuurunda olması faydalı olur elbette. Örneğin, kaotik başlangıç şartlarından yola çıkan her ferdî yahut kolektif özne-öncülünün demokratikleşme hikayesi bir ayrışma-yeniden yaklaşma-bütüncülleşme seyri izler.

 Çünkü öbür mecralarda da epeydir ve oldukça detaylı yazmakta olduğum üzere, Türkiye’nin kendi kendisini yazan bir tarihî anlatısı var aslında, yok değil. Olmayan ve öncelik verilmesi gereken bunu gerçek okunması ve/ya okuyacak biçimde bütüncül özneleşmesi. Dolayısıyla bu beşinci seçeneğe bir demokratikleşme anlatısına bir özne kala demekle yetineceğim şimdilik.

 Zaten tam burası da yazıda tekrar T24 toplantısına dönmek için en ülkü yer olabilir. Örneğin Bekir Ağırdır açılış konuşmasında genç nüfusla ilgili ve öteki hoş ihtarların yanı sıra, her zamanki üzere toplumu coşturacak savlı bir kıssaya ihtiyaç olduğunu vurguladı. Tüm panellerdeki birbirinden bedelli konuşmacılar çeşitli konuların altını çizdiler.

 Toplantının kapanışına gerçek Boston’dan çevrimiçi katılan Daron Acemoğlu da dünyanın ve Türkiye’nin önündeki çok çetrefilli sıkıntıları altı yumakta derlemiş olarak topluca sundu: Her bir alt başlık, özetle yapay zeka ve otomasyon, iklim ve tarım-gıda krizi, demografik  hareketlilik ve göçler, demokratik haklar ve fırsat eşitliği, yeni dünya nizamında değişen jeopolitik istikrarlar ve milliyetçilik, iktisadi büyüme ve düşük verimlik.

 Elbette Türkiye’nin bu çetin sıkıntılara ve daha fazlasına hazırlıklı olması gerekiyor. Hepsini teker teker değil, daima birlikte ele alabilmesi ise elzem.

Umarım daha sonra detaylı tartışmalarla bunların hakkı layıkı ile verilir. O süreçte tahminen ben de naçizane katkılarla biraz daha aralar(ın)a girme ve niyetlerimi açıklayabilme imkanını bulurum.

 Bugün iktidar ısrarla Mustafa Kemal Atatürk’ün ismini anmaktan imtina ederek ve “Türkiye Yüzyılı” diyerek “meşru seçime” hazırlanıyor.  Muhalefet ise minimum müştereklerde ve hiç değilse ortak bir cumhurbaşkanı adayında uzlaşmayı ve dağılmamayı, böylelikle  “Cumhuriyet’in İkinci Yüzyılı”nda ülkeyi daha hoş bir geleceğe taşımayı umuyor.

 Peki ya siz/biz?

---