HATAY – Antakya’yı gördükten sonra; İzmit Depremi’nin sonrasında o kentin neye dönüştüğünü görmüş biri olarak söyleyebilirim ki bu zelzelenin tesiri İzmit ile kıyaslanamaz. Ve İstanbul’unkini katiyen ve katiyen görmek istemediğimi şimdiden söylemek isterim.
Pazartesi akşamı (daha 24 saat olmadan) yola çıktık İstanbul’dan. Milletvekili Oya Ersoy’un çakarını kullanarak (özellikle Belen’deki trafiği aşmak onunla mümkün oldu) salı öğle Antakya’ya varabildik. Başka iki araçla birlikte toplam yükümüzün değerli yükünü akaryakıt ve su bidonları oluşturuyordu. Bir de demir makası.
Antakya diz çökmüştü. O denli bir binası, bir sokağı, bir caddesi, bir mahallesi, bir ilçesi ile değil, bir bütün olarak diz çökmüştü. İzmit üzere değildi. Örneğin İzmit’te zelzelenin tesirinin görülmediği, yani hiçbir yıkıntının olmadığı bir mahalle ya da bölge ile karşılaşmıştım. Fakat Antakya’da yoktu. Ana caddesine girdiğimizde görebildiğimiz yalnızca, yüzlerce metre uzunluğundaki bir caddenin iki tarafı boyunca çökmüş, yan yatmış binalardan oluşan bir enkazdı. O caddede ayakta sağlam kalan tek bir bina yoktu. Ve yollar bir yerlere gitmeye çalışan lakin nereye gitmek isteği anlaşılmayan araçlarla doluydu. Art sokaklar? Antakya’nın her sokağı, her caddesi, her mahallesi yıkılmıştı. Üstelik yıkılan yalnızca bugünü değildi, Antakya’nın tarihi de yıkılmıştı. Hatay Meclis Binası da. Hani şu, Hatay Devleti’nin Türkiye Cumhuriyeti’ne 5 Temmuz 1939’da katılma kararının onaylandığı meclis binası. Antakya’nın tarihi de dizlerinin üzerindeydi.
Diğer 9 ilin ne durumda olduğunu düşünemedik. İstanbul’un mümkün hali ise hiç aklımıza bile gelmedi, o an!
***
Geceydi. Antakya’nın art sokaklarında ilerliyorduk. Ayakta kalan, etkilenmeyen, “bana bir şey olmadı”, “ben dimdik ayaktayım” diyen tek bir bina olmaz mı? Yoktu! Moloz yığını haline gelmiş olanlara değil, yan yatmış, eğilmiş, birinci birkaç katın üzerine çökmüş fakat ayakta durabilmiş binalara bakıyorduk asıl olarak. En azından beşerler, bu binalardan sürünerek, harap halde de olsa çıkmayı başarabilmiştir, diye gözümde canlandırıyordum. Ve lanet şey(!) o vakit aklıma düştü… O an, yani pazartesi günü saat 04:17’de değil saat 04:18’de bu sokaklar nasıldı, ne yaşıyordu ve ne diyordu? Bir binadakiler değil, bir sokaktakiler değil, bir mahalledekiler değil, bir kentin tamamı yani Antakya çığlık atıyor olmalıydı. Binlerce, on binlerce insan birebir anda, binlerce, on binlerce bayan, erkek, çocuk, yaşlı birebir anda avazı çıktığı kadar….
Ses dalgaları hiçbir vakit yok olmazmış ya. Hani siyah-beyaz televizyonlardaki, o karıncalı imaja eşlik eden ses, cihanı oluşturan büyük patlama anının sesiymiş ya. O sokaklarda saat 04:18’de yankılanan sesin de asla yok olmayacağını bilmek… ne desem, nasıl desem??
***
Su yok, elektrik yok, benzin-mazot yok, telefon bağlantısı yok, yiyecek yok, yok, yok, yok, devlet yok…
Elektrik, gündüzler için değil lakin geceler için kaçınılmaz. Zira arama-kurtarma çalışmaları büsbütün duruyor elektrik olmayınca. Ve beşerler ne yapmak isterlerse istesinler hiçbir şey yapamıyorlar. Çaresizlik, o lanet çaresizlik bir öbür öfke, bir öbür boşluk yaratıyor. Ve kentin üzerine çöken karanlık, yaşananları görünmez kılmak yerine tam aykırısı tesirde buluyor. Geceleri Antakya’da hayaletler dolaşıyor, üstelik dizlerinin değil, ayaklarının üzerinde…
İnsan birinci başta suyun eksikliğini çekmiyor elbette. Ferdî yaşamsal gereksinimlerin hepsi değersizleşiyor. Fakat birkaç gün sonra susuzluk ömrün kendisi haline geliyor. Yalnızca içmek için değil, on binlerce insanın temizlenmesi için de…
Benzin, insanın yaşamsal gereksinimleri listesinde yok aslında, yenilip içilebilecek bir şey değil. Lakin (bulabildiyseniz) jeneratör onu içmeden çalışmıyor ve hilti de jeneratör çalışmadan betonu delemiyor. Ve şayet girebileceğiniz tek bir mesken bile yoksa o lanet geceleri arabanın içinde geçirmek zorunda on binlerce insan. Ve o lanet soğuk geceleri arabanın içinde geçirmek için, o lanet motoru çalıştırmanız lazım. O lanet motor da o kahrolası akaryakıtı içmeden, size yaşamanız için gerekli ortam sıcaklığını oluşturmuyor. (Keşke yalnızca mum yakarak da o dar alanın ısıtılabileceği bilinseydi.)
Telefon yok. Asrın icadı cep telefonları, hani haberleşmek, bağlantı kurma işine yarayanlar. Ve temel özelliğinin dışında her türlü (fotoğraf, oyun vs.) özellik de yüklenenler. Yaşamsal muhtaçlık haline geldiklerinde ise nitekim zulüm olanlar. Ararsın karşı taraf açamaz, aranırsın sesini duyuramazsın, fakat elinden asla bırakamazsın. Ve bir işe yaramasa da pilini dolu tutmak için bir arabanın ve onun aküsünün peşinde koşarsın. Antakya’daki herkes Turkcell’in sorumlularının kulaklarını çınlattı, çokça saydırarak! Turkcell’in sorumluları çok üzülmüşlerdir herhalde, sarsıntı bölgesindekilerin Turkcell Pasaj’dan bu mühlet boyunca alışveriş yapamamalarına…
Yiyecek yok. Onu boş verin zati. Bu cins durumlarda yemek yemek, yaşamsal bir muhtaçlık olmaktan çıkıyor.
Ve devlet yoktu Antakya’da. Devlet, yaşamsal bir gereksinim mıdır?
İstanbul’dan Antakya’ya giderken yol boyunca gördüğümüz neredeyse iki çeşit araç vardı: İş makinası taşıyan tırlar (özel şirketlere ait) ve muhtaçlık materyalleri ile dolu, bir an evvel varış noktasına gitmeye çalışan özel araçlar. Daha evvelki zelzelelerin bir tek olumlu sonucu var; halkın, bu cins durumlarda ne yapması gerektiğini kazandıran refleks. O acıyı bilenler, o durumda olanların neye gereksinimi olduğunu biliyor ve hiç kimseden buyruk, talimat almaya gerek duymuyor. Kendisi karar verip, kendisi organize edip, kendisi yola koyuluyor. Toplumun yardımına koşan devlet değil, tekrar toplumun kendisi oluyor. Ancak yolu açacak, açık tutacak, yol gösterecek “trafik polisleri” (her iki manada da) olduğu sürece.
***
Her kederin devası AFAD.
Mühendis, mimar, kent plancıları derneği olan Politeknik’ten de üç arkadaş birebir gün (salı) Antakya’ya ulaşmıştı. Sarsıntı bölgesinde oluşmuş olduğunu düşündükleri rastgele bir tertibe katılmak hedefindeydiler, almış oldukları eğitimin bir “işe” yarayacağını varsayarak. Ne de olsa “bilim ve teknik, halkın hizmetine sunulmak” içindi. Birinci öncelikleri İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Antakya’da bulunan takımlarına katılmaktı. Lakin ne yazık ki bir tertip bulamadılar. Zorla sağlanan onlarca telefon görüşmesinden bir sonuç alamayınca, inşaat mühendisi olan arkadaşımız “bari” dedi, “gideyim AFAD’a başvurayım”, “belki hasar tespiti yapmakta yardımcı olurum ya da rastgele öteki bir işe.” Kestirim edilebileceği üzere bu teşebbüs de başarısız oldu.
Bu arayışların sürdüğü, muhabbetinin yapıldığı sırada, bizim aracın yanına park etmiş diğer bir araç gördüm, ön camında “Antalya AFAD Gönüllüleri” yazıyordu. Ve çabucak aracın içindeki genç arkadaşa yönelip “tam aradığımız şahıslar sizlersiniz” dedim.
-Biz de AFAD’tan birilerini arıyorduk. Fakat bir türlü sorumlu birilerine ulaşamadık.
-Biz sorumlu değiliz, abi.
-Tamam gönüllülerdensiniz, anladım lakin direkt sorumlu birilerinin telefonunu biliyorsunuzdur.
-Yok bilmiyoruz.
-Ama AFAD kartı var ön camda?
-Biz Antalya’dan yola çıktık. Fakat duyduk ki kente girişlerde zahmet çıkıyormuş, almıyorlarmış. Biz de kente girebilmek için o kartı kendimiz hazırladık. Üstelik o kartı görünce, bizi çevirdiler ve “çok şükür, birinci defa AFAD’tan birilerini gördük” dediler…
***
Bilinir ki Antakya, büyük çoğunluğu Araplardan, üstelik Arap Alevilerden oluşur. Her ne kadar uzun yıllardır yok edilmek, tektipleştirilmek istense de bizim yaşadığımız toprakların asıl zenginliği halkların çokluğu ve çeşitliliğidir. Fıtratımız birebir olmasa da yazgımız ve geleceğiz tıpkı olmak zorunda.
Oysa artık, Antakyalılar neredeyse daima bir ağızdan kendilerine, zelzelesi yaşayan öteki vilayetlerden daha farklı davranıldığını söz ediyor. Bilhassa birinci günlerde TV’lerde bile neredeyse Hatay’ın hiç yer almadığını işaret ediyorlar. Yıllardır merkezi iktidarlar tarafından oluşturulan güvensizlik, kendisini yine inşa edecek münasebetler bulmakta zorlanmıyor. Lakin “AKP’nin kalesi” sayılabilecek yerlerde durum Antakya’dan çok mu farklıydı?
***
Yine tıpkı lanet geceydi. Yanımızdan genç bir adam, hem koşuyor hem bağırıyordu; “Yangın tüpü, yangın tüpü olan var mı? İtfaiye nerede?” Bir müddet sonra koştuğu taraftan iki asker ve bir büyük yangın tüpüyle tekrar koşarak geri döndüler. Biz de peşlerinden.
İçin için yanmaya devam eden büyük bir bina enkazının üstündeydiler. Enkazın çeşitli yerlerinden dumanlar çıkıyor, kimi noktalardaki dumanlardan ise alevler yükseliyordu. Ve enkazın üzerinde hummalı bir çalışma yürüten kurtarma takımı. Üstte bir hareketlenme, bir bağırış. Battaniyeyle elden ele taşınmaya çalışılan biri. Doğallığında koştuk, elden ele battaniyenin uçlarını el verdik. Genç bir bayan; canlı, tek modül, konuşabiliyor; “üç gündür ordaydım, üç gündür ordaydım, üç gündür…” DİSK Genel Lideri Dilek Çerkezoğlu, bu sefer hekim olarak orada.
Kurtarma takımı hâlâ enkazın zirvesinde. Biri daha var kurtarılmayı bekleyen. Doğallığında çıktım üste, takımın yanına. Genç bir adam daha var lakin ayağı betonun altına sıkışmış. Hilti istiyorlar, uzatma kablosuyla, yeterli ki jeneratör var. İndik, hiltiyi aldık tekrar üst çıkıyoruz, düşe kalka çıktık. Dumanlara gizlenen alevler tekrar yükselmeye başladı. Kurtarma takımının başındaki; “bu şartlarda çalışamayız, aşağıya iniyoruz” dedi. Aşağı inmek çok daha sıkıntı lakin mümkün. Ya genç adam, mümkün değil. Alevler büyüyor ve aşağı inmek zorunda herkes, onu yanlarına almadan. İndik.
Yine yangın tüpü için ortalıkta koşturuluyor. Ya itfaiye? Aşağıda ise bir bayan, askerlerin (üç asker) yanında duran daha rütbeli olana çıkışıyordu:
-Buradaki beşerler çağırınca cevap vermiyorlarmış, bari itfaiyeyi siz çağırın.
-İtfaiye yok ki, çağırayım.
(Muhatap olduğu kişinin HDP Milletvekili Oya Ersoy olduğunu bilse bu karşılığı da vermeyebilir ya.)
***
Deprem insan seçmiyor lakin beşerler, depremzede seçiyor. Bu cümlede ne anlatıldığını herkes anlamıştır! Şayet AKP’den üst seviye birilerine “hatırınız” geçiyorsa, şayet AFAD’ta bir alaka bulabilirseniz, şayet çalıştığınız şirketin ulaşabileceği bir vinç varsa, şayet belediye lider yardımcılarından biriyle ahbapsanız… Bunlara da tanıklık ettik. Yani ortak olduğu şirketin vincini, akrabalarını kaldıkları göçüğün altından çıkarmak için getirenine, belediye lider yardımcılarını devreye sokanlara, hiçbir ses alınamadığı halde 90 yaşındaki babasını çıkarmak için özel bağlantılarla sağlanan grup çalıştıranlara… (Bunları yapanları karalamak değil derdim, insanların bunlara mecbur bırakılmasına işaret etmek). Bunlardan hiçbiri yoksa lakin paranız çoksa depremzede seçebilirsiniz! O da mı yok! O vakit yapabileceğiniz tek şey; baretli, üniformalı bir arama-kurtarmacı bulup yalvarmak. Hatta yakınınızı, bir umut kurtarmak hedefiyle palavra söylemek; “ben duydum sesini, duydum, duydum, hâlâ hayatta…”
Kuşkusuz her arama-kurtarma çalışmasının bu biçimde yürüdüğünü söylemek hakikat olmaz. Lakin bilhassa birinci üç gün ne yazık ki işler büsbütün sistemsiz, denetimsiz yürüdü.
***
Olması gereken.
Sadece bir benzetme yapalım, teşbihte kusur olmaz ya. Ve varsayalım ki saray sarsıntıda yıkıldı, orada yaşayanları kurtarmak için neler yapılırdı, bir hayal edelim! Orada yapılacak olanların her bir kaleminin bugün sarsıntı bölgesinde göçük altında kalan her birey için yapılması gerekirdi. Zira onlar daha kıymetsiz değil.
***
Bir kelam de İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’ya: İçişleri Bakanlığı’nın yapmak zorunda olduğu başka işleri saymıyorum bile. Fakat yalnızca kendisinin buyruğundaki trafik polisleri yönlendirilebilse idi çok büyük bir iş başarılırdı. En azından yollar açılırdı. Halkın sarsıntı bölgesine ulaşması sağlanırdı. Dönüş yolunda karşılaştığımız manzara nitekim inanılmazdı; Belen girişindeki üç şeritli otobanda kilometrelerce uzanan yüzlerce araç bekliyordu, trafiğin açılmasını ve Antakya’ya ulaşmayı…
Birileri yolu açsa ya da birileri yoldan çekilse…
Belki de en fecisi, birçok şey yapabilecek binlerce insanın hiçbir şey yapamaması, yüz binlerce beşere hiçbir şey yaptırılmaması.
Not: Yazının derli toplu olmadığının, notlardan ibaret olduğunun, eksik tahminen de abartılı hissiyatlar içermiş olabileceğinin de farkındayım. Fakat asıl gayenin, bir an evvel yaşananlara dikkat çekmek olduğunu belirtmem gerek…