Asırlarca Urartulara başşehirlik, sonrasında da birçok medeniyete konut sahipliği yapan Van’ın en değerli el sanatlarından savat (gümüş üzerine oyulan motiflerin üzerine ve etrafına işlenen siyah nakış), yıllardır hünerli ellerde hayat buluyor.
1915 öncesine kadar 120’ye yakın atölyenin bulunduğu kentte artık birkaç ustanın yaşatmaya çalıştığı savat; bakır, gümüş, kurşun ve kükürtten elde edilen alaşımın eritilerek gümüş takıların üzerine işlenen desenlerin kaplanmasıyla yapılıyor. Kaplamanın akabinde zımparalama ve cilalama süreçleriyle gümüş takıların üzerindeki motifler ortaya çıkarılıyor.
Ustaların Van’a mahsus motiflerin yanı sıra Urartu medeniyetine ilişkin figürleri itinayla işledikleri takılar, zahmetli bir sürecin akabinde hem yerli ve yabancı konukların beğenisine sunuluyor hem de sipariş üzerine birçok kente ve yurt dışına gönderiliyor.
.
Van Ticaret ve Sanayi Odasının teşebbüsü sonucu 2017’de Türk Patent ve Marka Kurumunca tescillenen savat sanatının gelecek kuşaklara aktarılması için belediyeler de açtıkları kurslarla yeni ustalar yetiştirmeye çalışıyor.
.
İpekyolu ilçesinde açtığı gümüş sürece atölyesinde babasından öğrendiği mesleğini sürdüren Erdal Binici, çelik kalemiyle gümüş bilezik, kolye, vazo üzere eserlere işlediği motif ve desenlerin üzerini yüksek ısıda erittiği savatla kaplıyor. Daha sonra gümüşü zımparalayarak işlediği figürleri ortaya çıkaran Binici, cilalama sürecinin akabinde satışa hazır hale getiriyor.
Her kademesi sabır gerektiren çalışmayı atölyedeki ustalara da anlatan Binici, unutulmaya yüz tutan sanatın yaşatılmasına katkı sunuyor.
.
‘SAVATTAKİ ORANLAR USTALARIN SIRRI’
Erdal Binici, AA muhabirine, Van’ın geçmişten bugüne ulaşan en değerli miraslarından birini gelecek nesillere aktarmak istediklerini söyledi.
.
Binici, “Savat; gümüş, bakır, kurşun ile kükürtten elde edilir ve bunun oranları vardır. Savattaki oranlar ustaların sırrıdır. Savat kaldıkça güzelleşir, değerlenir. Tarihimize baktığımız vakit, babalarımızda, dedelerimizde, ninelerimizde olmazsa olmazlardan biridir savat. Katman, bilezik, kemer, yüzük üzere eşyalarda kesinlikle savat olurdu.” dedi.
.
Urartu periyodu figürlerini savatla birleştirdiklerini tabir eden Binici, şunları kaydetti:
“Atölyemize gelen konuklarımız savatla yapılan takıları çok beğeniyor. Yıllar sonra geldiklerinde takmaya devam ettiklerini görüyoruz zira savat kaldıkça daha da güzelleşiyor. Osmanlı devrinde padişahların özel kesimlerinde da kullanılmıştır. Savat, 2 bin 800 yıldan beri bu bölgede yapılan en kıymetli işçiliklerden biri. Eski Van Şehri’nde kuyumcu çarşısı varmış ve orada 120 atölyenin olduğu tespit edilmiş. Artık maalesef yok. Bir bileziğin tamamlanması 3-4 günü buluyor zira el işçiliğiyle yapıyoruz. Kesimin üzerindeki savatı makinenin yapması mümkün değil. Ondan ötürü, bizden eser isteyen firmalara olumsuz karşılık veriyoruz. Seri üretim yapmıyoruz ve lakin kendi siparişlerimizi karşılayabiliyoruz. Van’a gelen konuklar de yaptığımız eserlere ilgi gösteriyor.”
.
‘5-6 AY SONRASINA GÜN VERİYORUZ’
Binici, bu sanatının sabır ve ihtimam gerektirdiğini lisana getirerek, bir parçayı yapmaya başladığında huzur bulduğunu ve kendini öbür bir alemdeymiş üzere hissettiğini anlattı.
Ürünlerinin yurt içinde ve yurt dışında talep gördüğünü belirten Binici, şöyle devam etti:
“Birçok vilayetten Van’a gelen konuklarımız var. Onlara atölyemizde savat sanatının nasıl yapıldığını anlatıyoruz. Büyük emek isteyen sanatı gördüklerinde eserlerden almak istiyorlar. Gittikten sonra tekrar sipariş verenler de oluyor. Herkese yetişemiyoruz ve yapabildiğimiz kadarı için kelam veriyoruz. 5-6 ay sonrasına gün verdiğimiz beşerler oluyor. Yeni eleman yetiştirmekte zorlanıyoruz. Gelenler sabretmiyor, birkaç gün çalıştıktan sonra vazgeçiyor. ‘Abi çok güç bir personellik, kusura bakma ben gelemem.’ diyor. Urartulardan başladık ve bugüne kadar birçok medeniyetten motifi gümüşe işledik. Çok pahalı bir arşiv oluşturduk.”
.
AA